Xan vai coller leña ó monte,
Xan vai a compoñer cestos,
Xan vai a poda-las viñas,
Xan vai a apaña-lo esterco,
e leva o fol ó muíño,
e trai o estrume ó cortello,
e vai á fonte por augua,
e vai a misa cos nenos,
e fai o leito i o caldo…
Xan, en fin, é un Xan compreto,
desos que a cada muller
lle conviña un polo menos.
Pero cando un busca un Xan,
casi sempre atopa un Pedro.
Pepa, a fertunada Pepa,
muller do Xan que sabemos,
mentras seu home traballa,
ela lava os pés no rego,
cátalle as pulgas ó gato,
peitea os longos cabelos,
bótalles millo ás galiñas,
marmura co irmán do crego,
mira si hai ovos no niño,
bota un ollo ós mazanceiros,
e lambe a nata do leite,
e si pode bota un neto
ca comadre, que agachado
traillo en baixo do mantelo.
E cando Xan pola noite
chega cansado e famento,
ela xa o espera antre as mantas,
e ó velo entrar dille quedo:
— Por Dios non barulles moito…
que me estou mesmo morrendo.
— ¿Pois que tes, ña mulleriña?
— ¿Que hei de ter? Deita eses nenos,
que esta madre roe en min
cal roe un can nun codelo,
i ó cabo ha de dar comigo
nos terrós do simiterio…
— Pois, ña Pepa, toma un trago
de resolio que aquí teño,
e durme, ña mulleriña,
mentras os meniños deito.
De bágoas se enchen os ollos,
de Xan ó ver tales feitos;
mas non temás, que antre mil,
n’ hai máis que un anxo antre os demos;
n’ hai máis que un atormentado
antre mil que dan tormentos.
Neste poema Rosalía conta a historia dun home chamado Xan, o cal é moi completo e fai un lote de traballo fóra da casa, coma se indica ao comezo do poema. Tamén fala de que é un home que moitas mulleres buscan pero en cambio atopan o contrario ou un "Pedro" coma lle chama no poema. Xan ten unha muller chamada Pepa, a cal tamén fai un lote de traballos pero na casa. Cando este chega á casa atopa a Pepa e pregúntalle que lle pasa e esta respóndelle que deite os nenos.
Eu penso que Rosalía neste poema quere denunciar a posición da muller na época e as inxustizas que estas tiñan que vivir, xa que mentras o home traballaba, ela tiña que estar sempre pendente dos traballos da casa e dos nenos, ata que chega o punto que esta se cansa coma Rosalía mostra no poema.