Modelo de comentario de texto: Platón
-Ben. Xa vimos, segundo parece, tres calidades da cidade, e en canto á especie que resta para que a cidade alcance a excelencia cal podería ser? É evidente que a xustiza. (...) Pois o que establecimos dende o principio que debía facerse en toda circunstancia, cando fundamos a cidade, segundo a miña opinión, é a xustiza ou unha especie desta. Pois establecimos, se recordas, e moitas veces xa o repetimos, que cada un debía de ocuparsedunha soa cousa de entre as que concirnen á cidade, precisamente daquela na que estivese
mellor preparado por natureza.
-En efecto, dixémolo.
-E que a xustiza consiste en facer o que é propio dun, sen meterse nas cousas alleas, é algo que xa oímos a outros moitos e que nos dixemos repetidamente.
-En efecto, afirmámolo frecuentemente.
-Nese caso, amigo meu, a xustiza parece que consiste en facer cada un o seu. Sabes de onde o deduzo?
-Non, pero dimo ti.
-Ao meu parecer do que temos examinado, a moderación, a valentía e a sabedoría, o que resta por ver na cidade, é o que dá a todas aquelas calidades a capacidade de nacer e unha vez nacidas, permítelles conservarse, mentres pemanezanelas. E xa dixemos que se encontrabamos as tres, a xustiza sería a que restase.
Platón, República, Libro IV
Comentario:
O texto a comentar pertence áo diálogo República, escrito por Platón, pensdor grego do século V.a.C considerado como o primeiro autor sistemático da historia da filosofía. Platón naceu en Atenas, no seo dunha familia aristocrática e debido á súa orixe parecía destinado a dedicarse á política pero tras unha serie de desencantos, co goberno dos Trinta Tiranos primeiro (no que participaron familiares seus) e co réxime democrático despois (o cal condenaría ao seu mestre) apartaríase da política activa. Con todo, pese a pasar a dedicarse á reflexión teórica considerará a esta como o paso previo á política, tal e como veremos a continuación.
Entre as influencias máis destacadas no pensamento de Platón podemos citar a Parménides, o al sería moi crítico con todo o que coñecemos a través dos sentidos. Considerará ao sensible mera aparencia, do cal só podemos ter opinión (doxa). O eléata defenderá o que bautizou como "vía da verdade", totalmente racional e a través da cal chega a deducir os atributos do Ser: eterno, perfecto, inxenerado, etc. Importante será tamén Heráclito, cuxa tese de que "todo está en constante movemento" definirá as características do mundo sensible de Platón. Tamén os pitagóricos e o seu dualismo terán un peso importante no sistema platónico. Pero sen dúbida a figura máis relevante en canto á infuencia na filosofía do noso autor será Sócrates, o seu mestre, xa que ambos defenderán a existencia dunha verdade universal e absoluta, criticando ao relativismo dos sofistas. O feito de que Sócrates protagonice boa parte dos diálogos do seu discípulo deixa ver como a filosofía de ambos autores están estreitamente conectadas.
A tese centra do fragmento que se nos presenta é a xustiza, tema principal do diálogo República. Este termo permítenos abordar tanto a antropoloxía como a política do sistema filosófico de Platón, así como a relación que o autor establece entre ambas disciplinas. Antes de nada debemos recordar que Platón é un pensador dualista; a nivel ontolóxico distingue dúas realidades, a sensible e a intelixible, sendo a primeira cambiante e corruptible, unha copia imperfecta (mímese) do mundo ideal o cal é perfecto e eterno (ten as mesmas características que o Ser de Parménides) Do cambiante e sensible só poderemos ter opinión, un coñecemento incerto e inseguro, o que Platón denomina opinión (doxa); só das ideas poderemos posuír un coñecemento verdadeiro, ao que denomina ciencia (episteme) Vemos pois a relación entre o dualismo ontolóxico e epistemolóxico.
Esta división en dúas realidades condiciona tamén a visión que Platón ten do ser humano. Ao igual que os pitagóricos distingue entre alma e corpo, a primeira comparte natureza coas ideas, o corpo é sensible e corruptible: una prisión para a psyké. Así, o que nos define non e outra cousa que a alma, eterna e perfecta. Esta está dividida en tres partes: concupiscible, irascible e racional; cada unha coa súa propia virtude, temperanza, fortaleza e sabedoría/prudencia, respectivamente. Ao equilibrio ou harmonía entre as partes Platón o denomina como xustiza. No texto Platón afirma que "xustiza parece que consiste en facer cada un o seu", deste xeito, se as distintas partes da alma fan o que lles corresponde por natureza lograremos a harmonía e equilibrio entre elas: a xustiza a nivel individual.
Pese a que todo individuo posúe as tres partes da alma en cada un predomina unha, o que nos permitirá clasificalo en distintas clases sociais: se predomina a concupiscible será produtor; se predomina a irascible gardián; se predomina a racional será filósofo e, polo tanto, gobernante. Igual que coas partes da alma para que unha sociedade sexa xusta cada individuo debe facer o que lle corresponde por natureza, o que a súa alma predominante determina. O produtor debe producir, o gardián protexer e o filósofo gobernar, este último ten esta función xa que é o único que coñece as ideas e, tal e como xa afirmara Sócrates, só o que coñece o que é o ben e a xustiza pode ser bo e xusto.
Se nos fixamos no texto este di "que cada un debía de ocuparse dunha soa cousa de entre as que concirnen á cidade", atpamos de novo a definición de xustiza, pero esta vez aplicada á política. Vemos aquí a relación entre a antropoloxía e a política no sistema filosófico de Platón: dependendo da parte da alma que predomine no individuo este pertencerá a unha clase determinada e terá unha función. Esa función é a que mellor pode realizar en base a súa propia natureza, para que a sociedade funcione correctamente cada un debe ocuparse do que lle corresponde: "precisamente daquela da que estivese mellor preparado por natureza"
A modo de conclusión podemos dicir que neste fragmento se observan algunhas das características principais da filosofía política platónica, como o organicismo: o Estado é como un organismo, para funcionar eficientemente cada parte (clase social no Estado, órgano no organismo) debe limitarse a facer aquilo que lle é propio por natureza. Platón busca unha cidade ideal asentada nos principios da súa filosofía, non acepta o relativismo dos sofistas con respecto ás leis e propón un modelo que parta dunha definición universal e absoluta de xustiza.