Do amor á morte nos Séculos Escuros, na Ilustración e no Prerrexurdimento

1. Os Séculos Escuros e a Ilustración

Os séculos XVI e XVII (e mesmo o XVIII) coñécense como Séculos Escuros, pois non se dan as condicións socioculturais para contar con poderes e institucións que impulsen e apoien a creación e publicación en galego. Así, esta redúcese a algúns restos que se produciron sobre todo a partir de circunstancias históricas. Iso si, mantense unha rica literatura popular transmitida oralmente.

Entre os restos literarios dos séculos XVI e XVII destacamos (para alén doutros textos de dimensión social que veremos noutra secuencia) catro sonetos renacentistas e barrocos:

a) Dous de temática amorosa atribuídos a Diogo Bernardes: o ”Soneto de Monterrei”, un diálogo do falante lírico cunha pastora no que el evita entregarse á coita amorosa, e mais "Porque me faz amor ainda acá torto?", queixa ante o Amor que só produce sufrimento.

b) O ”Soneto con falda”, de Xoán Gómez Tonel, e o “Respice finem”, de Vázquez de Neira, ambos escritos con motivo da morte da raíña Margarida de Austria en 1612. Constitúen, daquela, prantos con laudatio, mais o segundo texto transcende este xénero ao abordar o poder igualatorio da morte.

No s. XVIII a Ilustración tivo tamén un papel relevante na creación literaria. Na temática que nos ocupa sobresaen:

- Xosé Cornide Saavedra, de quen se conservan varias décimas e o soneto de entrega amorosa "A Filida".

- Francisca de Isla e Losada, de quen nos chegou un romance de 1775, un laído tras a morte do marido.

Cómpre considerar tamén que nestes séculos a literatura popular, nas súas diferentes manifestacións, ten especial protagonismo. Nunha das súas formas estróficas inspírase a maior obra literaria en galego do XVIII, o Coloquio de 24 gallegos rústicos, do Padre Sarmiento, de 1746. Son 1201 coplas ao estilo popular.

Complementos

Visión xeral da produción destes séculos:

Recursos literarios e 25N

Actividades

1. Oral en gran grupo. [sol]

2. Por escrito.

[sol]

2. O Prerrexurdimento

Primeira fase do Prerrexurdimento (desde inicios do século ata 1833)

Publícanse nesta altura sobre todo escritos de carácter ideolóxico e propagandístico -que veremos no seu momento- en relación con dous feitos históricos: a guerra ante a invasión francesa e a pugna entre liberais e absolutistas.

Mais tamén aparece xa un autor de relevo na liña dos precursores, Nicomedes Pastor Díaz. Destacamos entre a súa produción:

• "A Alborada" (1828), un poema amoroso, idilio case maternal de dous mozos que pasan a noite xuntos.
• "Égloga de Belmiro e Benigno", estanzas de 14 versos protagonizadas por pastores que dialogan sobre as tristuras do amor. Belmiro sofre mal de amores e Benigno convénceo para que volva á aldea. Como é propio das églogas, exáltase a vida feliz do campo. Publicouna Álvarez Blázquez a mediados do s. XX.

Segunda fase do Prerrexurdimento (de 1833 a 1862)

Xorde a xeración dos Precursores, autores relacionados co Provincialismo e que publican textos dispersos en xornais, revistas e folletos ou teñen obra non monolingüe (Pintos: A gaita gallega). Cultivan a liña temática do amor os seguintes.

Alberto Camino.

• Destacan as súas composicións elexíacas: “Nai chorosa” (unha nai chora a morte dun fillo) e “O desconsolo” (un home laméntase da morte da súa moza).

Francisco Añón.

• Crítico coas inxustizas da sociedade do seu tempo, polo que estará case permanentemente exiliado, cultivou de preferencia poesía social, costumista e satírica.
• Dentro da súa poesía intimista ten especial valor o soneto “Amor apresurado”, con presenza do Carpe diem.

En 1862 finaliza esta etapa coa publicación do volume Álbum de la Caridad, que recompila textos dos Xogos Florais da Coruña (1861). Pode considerarse a primeira escolma de poesía galega moderna. Organizada por Antonio de la Iglesia, nela recóllense composicións de 40 poetas: desde os precursores ata Rosalía de Castro ou Pondal.

Complemento

Actividade: comentario de "Amor apresurado"

[sol]