1. Contidos

1. A propiedade intelectual

Imos definir uns cantos conceptos que teñen que ver coa Propiedade Intelectual para contextualizar os contidos asociados a esta parte do módulo.

A Propiedade Intelectual é o conxunto de dereitos que lles corresponden aos autores e outros titulares (artistas, productores, organismos de radiodifusión, etc.) respecto das obras e prestacións froito da súa creación.

No ámbito internacional o concepto de propiedade intelectual recolle tanto os dereitos de autor, asociados ás obras artísticas, literarias e científicas, coma os dereitos de propiedade industrial vinculadas coas invencións, os modelos industriais, as patentes e as marcas.

A nivel estatal a Propiedade Intelectual refírese, exclusivamente, aos dereitos de autor e a Propiedade Industrial regúlase mediante outra normativa específica. Polo tanto, no noso contorno, os termos de propiedade intelectual e dereitos de autor utilízanse indistintamente.

Os dereitos de autor son un conxunto de normas e principios que regulan os dereitos dos autores polo simple feito de crear unha obra, estea publicada ou sexa inédita. Esto significa que desde o momento no que un autor ou autora crea a súa obra (elaboramos uns apuntes, facemos unha foto, etc.) posúe unha serie de dereitos sobre la antedita obra.

As obras adquiren dous tipos de dereito:

• Propiedade moral: decide sobre en que forma é divulgada a obra, o recoñecemento e o respecto á integridade do autor. Esta propiedade é un dereito irrenunciable e inalienable.
• Propiedade patrimonial ou económica: comprende a reprodución, distribución, comunicación pública e transformación da obra do autor. Estas non poden realizarse sen a autorización do autor ou autora.

As licenzas de autor son os permisos que os propios autores establecen sobre os dereitos de explotación económica (dos que eles mesmos son propietarios). Os dereitos de tipo moral non se poden ceder nin explotar.

Que poden facer terceiras persoas en relación á propiedade económica das miñas obras?

A Lei de Propiedade Intelectual define que, se o autor non expresa o contrario, os dereitos de explotación económica están reservados ao autor. Isto é o que se coñece como "Todos os dereitos reservados", tamén chamado Copyright.

En consecuencia, a resposta á pregunta do título a este parágrafo é: nada

• Se eu son autor dunha obra, e non indico nada cando a poño a disposición dos demais, automaticamente adquire Copyright e ninguén pode facer nada con ela.
• Dito doutra forma, se o autor non indica dalgún xeito os usos que podemos facer das súas obras, nós non poderiamos: reproducila, distribuíla, comunicala publicamente ou transformala.

Unha vez expostas as anteriores definicións debemos tomar conciencia da necesidade de contar con licencias de autor para poder empregar calquera material creado por un terceiro.

No seguinte apartado veremos os tipos de licenciamento máis oportunos no mundo educativo.

Lexislación ao respecto da Propiedade Intelectual

A nivel estatal existe unha Ley de Propiedad Intelectual por la que se definen y se protegen los Derechos de autor en España (Ley 21/2014, de 4 de noviembre, por la que se modifica el texto refundido de la Ley de Propiedad Intelectual, aprobado por Real Decreto Legislativo 1/1996, de 12 de abril, y la Ley 1/2000, de 7 de enero, de Enjuiciamiento Civil).

1.1. Tipos de licenciamento

Unha vez definidos os conceptos asociados á propiedade intelectual cómpre vérmonos os tipos de licenciamento existentes. Existen varios marcos legais que permiten regular o licenciamiento dos contenidos e que veremos a continuación.

En todo caso, a pregunta que nos temos que facer é a seguinte: como podo indicar que quero permitir determinados usos das miñas obras?
Para indicar que quero permitir determinados usos das miñas obras utilízanse as licenzas, que non deixan de ser permisos (autorizacións) aos que facemos referencia para definir eses usos.

Existen licenzas pechadas, como un contrato privado entre o autor e o usuario final, onde pode existir un beneficio económico. Outras veces a xestión destes contratos realízanse contra entidades de xestión que funcionan a modo de intermediario entre autor e usuario final. Pero tamén existen licenzas libres, onde o autor indica no momento da divulgación da súa obra que calquera pode realizar determinados usos das obras.

Licenzas libres

Son licenzas que defenden un uso máis libre e compartido das obras e outorgan aos autores a posibilidade de non exercer todos os dereitos de explotación previstos na lei de propiedade intelectual: poden establecer os seus propios límites permitindo aos autores ter un maior control sobre o dereitos das súas obras e unha xestión máis sinxela. Deste xeito, proporcionan aos usuarios un mellor acceso ás obras e o seu uso con menos restricións.

Entre as licenzas libres tamén hai licenzas chamadas Copyleft, moi utilizadas en informática, que garanten o dereito de calquera usuario a usar, modificar e redistribuír unha obra sempre que compartan as obras derivadas que van crear cun igual ou equivalente licenza.

En xeral, as licenzas libres máis usadas para diversos traballos creativos son as chamadas licenzas Creative Commons.

Tipos de licenciamento

Copyright: é o tipo de licenciamento asociado por defecto ao autor do contido. Garántelle ao autor o dereito patrimonial de explotación.

Copyleft: permite a libre distribución de copias e versións modificadas dunha obra ou outro traballo, esixindo que os mesmos dereitos sexan preservados nas versións modificadas. Aplícase a programas informáticos, obras de arte ou calquer tipo de obra rexida polo dereito de autor.

Considérase que unha licencia libre é copyleft cando, ademais de outorgar permisos de uso, copia, modificación e redistribución da obra protexida, contén unha cláusula que dispón unha licencia similar ou compatible ás copias e ás obras derivadas.​ 

Dominio público: adóitase abreviar como PD (do inglés, public domain).​

• É a situación na que quedan as obras literarias, artísticas ou científicas (o que inclúe programas informáticos) ao expirar o prazo de protección do dereito de autor. ​
• Cada lexislación nacional contempla un número de anos contados desde a morte do autor para que estes dereitos expiren. En España, é de 70 anos (80 para os falecidos antes de 1987).
• Implica que as obras poden ser explotadas por calquera persoa, pero sempre respectando os dereitos morais dos seus autores, pois o que expira son os dereitos de autor de carácter patrimonial.​

Licencias Creative Commons (CC): derivan de Copyleft e proporcionan mecanismos xurídicos para garantir que o autor do material reciba recoñecemento pola súa obra, permitindo que o devandito material sexa compartido e adaptado ou, ao contrario, impedindo o seu emprego para actividades comerciais ou a súa modificación.​​ O autor que somete a súa obra a unha licenza Creative Commons retén a titularidade sobre a mesma, pero consinte – a través da licencia – ceder algúns deses dereitos.

• O modelo CC ten en conta varias normas de dereito de autor en diferentes países e sistemas xurídicos e está dispoñible en varios idiomas​​.
• CC dispón dun xerador de licencias a partir de preguntas sobre o uso dunha obra, e suxire cal é a licencia máis axeitada. ​
• Beneficios:
  • Con esta licencia asegúrase que co contido compartido continúase atribuíndo o recoñecemento ao autor orixinal.​
  • Ao compartir contidos libremente, o plaxio pode ser detectado máis rápido, pois os materiais orixinais son de fácil acceso.​

Creative Commons dispón de 4 elementos de licencia que determinan as condicións para o licenciamento da obra.

Recoñecemento (Attribution). Non se permite o uso das obras sen a referencia aos autores, polo que o recoñecemento é sempre obrigatorio.

Non comercial (NC): O autor non autoriza o uso comercial das súas obras.

Sen obras derivadas (ND): O autor non autoriza a transformación das súas obras.

Compartir Igual (SA): A explotación da obra só se autoriza sempre que, o usuario (seguinte autor) manteña a mesma licenza na divulgación da súa obra.

Coa combinación dos tres elementos de licenza sobre os que o autor pode establecer autorizacións (NC, ND e SA), pódense construír seis licenzas diferentes.

O licenciamento CC0?

Unha licencia CC0 é unha Licencia Creative Commons de dominio público, ou sexa, Sen Dereitos Reservados. Esto quere dicir que podes:

• Utilizala para emprego persoal ou comercial.
• Podes copiala, modificala ou distribuíla.
• Todo isto, sen pedir permiso nin dar atribución de ningún tipo.

Basicamente, podes facer o que queiras con ela, xa que é de dominio público. Está pensada como unha licencia máis para aqueles autores que desexen renunciar á xestión de todos os dereitos da súa obra para que ésta entre en Dominio Público antes do previsto pola lei. Iso si, nunca poderemos atribuirnos a autoría desa creación.

Máis información: https://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0/deed.es_ES

Documento de axuda en Genial.ly

1.2. O semáforo das licencias

Esta imaxe chamada polos seus creadores semáforo das licencias, permite apreciar as restricións das distintas licencias, desde a máis restrictiva(Copyright) ata a máis libre (Dominio público). Tamén se pode apreciar as diferencias entre licencias CC e Cultura Libre e Copyleft.

Esta outra imaxe amosa unha comparativa similar.

1.3. Situacións salientables na docencia

A continuación amósanse algunhas situacións relacionadas cos dereitos de autor que son habituais no ámbito educativo:

1. Dereito de paternidade. Cando se distribúen materiais alleos (por exemplo, un fragmento dunha obra) entre o alumnado, sempre hai que identificar a procedencia e a autoría.
2. Dereito á integridade. Extraendo un fragmento descontextualizado dunha obra, é posible comprender un punto de vista contrario ao que pretende o autor. Ademais, cando se toma unha obra, elimínanse algunhas partes ou altérase o contido doutras. Neste caso convén respectar o contido orixinal e reproducir fielmente o contexto no que se presenta ese fragmento.
3. Dereito de divulgación. O autor é o único que pode decidir se a súa vai a ser difundida e como. Polo tanto, podería producirse un conflito se a documentación dun proxecto, programación, experiencia de innovación, etc. se distribúe sen o permiso dos compañeiros dun grupo de traballo.
4. Dereito de reprodución. É práctica habitual fotocopiar ou dixitalizar páxinas de libros, artigos de revistas, fotografías, etc. Porén, é unha práctica ilegal cando se reproducen libros de texto ou manuais universitarios.
5. Dereito de distribución. Hai que ter especial coidado cos materiais que repartimos ao alumnado en discos e lapis de memoria. Tamén coa publicación en Internet destes recursos para a súa descarga.
6. Dereito de transformación. Pode implicar a tradución, adaptación, dixitalización, etc. dun traballo orixinal para que resulte nun traballo diferente pero máis adaptado ao alumnado que nos ocupa.

1.4. Límites legais en educación

O dereito de cita

O dereito de cita contemplado na lexislación española vixente sinala que “é lícita a inclusión na propia obra de fragmentos doutras obras de carácter escrito, sonoro ou audiovisual, así como a de obras illadas de carácter fotográfico plástico ou figurativo, sempre que se trate de obras xa divulgadas e a súa inclusión se faga a modo de cita ou para análise, comentario ou xuízo crítico, o que só poderá facerse con fins docentes ou de investigación, na medida en que a finalidade desa incorporación o xustifique e con indicación da fonte e o nome do autor da obra utilizada".

“O profesorado de ensino regrado non precisará autorización do autor para realizar actos de reprodución, distribución e comunicación pública de pequenos fragmentos de obras ou obras illadas de carácter fotográfico plástico ou figurativo, con exclusión dos libros de texto e manuais universitarios, cando tales actos se realicen unicamente. para a ilustración das súas actividades educativas nas aulas, na medida en que a finalidade non comercial perseguida o xustifique, sempre que se trate de obras xa difundidas e, salvo nos casos en que resulte imposible, se inclúa o nome do autor e fonte. Non se entenderá incluída no parágrafo anterior a reprodución, distribución e comunicación pública de compilacións ou agrupacións de fragmentos de obras.»

Este regulamento significa:

• Os fragmentos de obras alleas que se poden reproducir e distribuír ao alumnado poden ser fragmentos de texto, imaxes, vídeos, audios, etc.
• O obxectivo sempre debe ser ilustrar as actividades educativas da aula.
• Só nas aulas e dentro do ensino regrado.
• Non debería haber un propósito lucrativo.
• Non se poden reproducir fragmentos de libros de texto e manuais universitarios.
• Hai que mencionar a fonte e o nome do autor.

A aula virtual
O desenvolvemento tecnolóxico dos contornos virtuais de ensino e aprendizaxe modificou substancialmente o concepto de aula. Non obstante, a aula virtual segue a ser un espazo de acceso limitado ao profesorado e ao alumnado polo que se supón que tamén é de aplicación nela a lexislación vixente nunha aula ordinaria sempre que se trate dunha iniciativa de educación regrada. Polo tanto, se a lei prohibe expresamente a reprodución total ou parcial de libros de texto ou manuais universitarios no marco tradicional dunha aula, o mesmo debería ocorrer tamén nunha aula virtual.

Alumnado con necesidades educativas
A lexislación española tamén contempla excepcións aos dereitos de autor no desenvolvemento de contidos educativos para o alumnado con necesidades educativas. Neste sentido, indica: “Tampouco requiren autorización os actos de reprodución, distribución e comunicación pública de obras xa divulgadas que se realicen en beneficio de persoas con discapacidade, sempre que non teñan finalidade lucrativa, teñan relación directa con cuxa discapacidade de que se trate, se realicen mediante un procedemento ou medios adaptados á discapacidade e se limitan ao que esta requira.» Neste caso, contémplase o dereito ao nomeamento sempre que se xustifique desde a adaptación a este alumnado.

1.5. Sistemas DRM

O termo DRM provén do inglés: (Digital Rights Management) que significa sistema de xestión de dereitos dixitais. Trátase dunha tecnoloxía de protección aplicada polas empresas que distribúen contido dixital. O obxectivo é controlar esta distribución para garantir o respecto dos dereitos de autor e evitar perdas económicas derivadas da súa violación. O sistema dispón de mecanismos para evitar a modificación da obra, garantir a seguridade na cadea de distribución ao cliente final, bloquear a descarga gratuíta aos equipos, etc.

Este sistema de protección adoita aplicarse a contidos dixitais como libros, música, vídeos, documentos, etc. Empresas como Sony ou Microsoft empregan esta tecnoloxía.

Como funcionan os sistemas DRM?

1. Embalaxe e cifrado. O contido dixital está empaquetado e encriptado cunha clave
2. Almacenamento. O paquete cifrado gárdase nun servidor de contido protexido.
3. Licenzas. A clave de descifrado específica almacénase nun servidor de licenzas. Cada clave está asociada ao contido e ten asociadas condicións de uso da obra: copias permitidas, pago só pola reprodución, etc.
4. Pagamentos. O usuario realiza a correspondente transferencia económica que se recibe e garda no servidor de pago. O permiso correspondente transmítese desde o servidor de pagos ao servidor de licenzas.
5. Descargar. O cliente dispón dun reprodutor compatible co formato do recurso solicitado que se conecta ao servidor de contidos para descargalo directamente ou por streaming. Por exemplo: Windows Media Player ou lector de documentos Adobe Reader.
6. Decodificación. O propio reprodutor no ordenador do cliente tamén se conecta ao servidor de licenzas para obter a clave coa que descodificar e reproducir o contido descargado. Se non recibe a autorización do servidor de licenzas, amosarase unha mensaxe solicitando o pago económico correspondente.

Fuente: http://www.ugr.es/~derechosdeautor/

Detractores do sistema DRM

O uso do sistema DRM creou moita controversia. Os seus principais detractores sosteñen que a denominación de "xestión de dereitos dixitais" é enganosa e propoñen a expresión "xestión de restricións dixitais" para suliñar que o emprego desta tecnoloxía é aínda máis restritivo e vai máis aló das disposicións legais dun país en cuestión. . É dicir, o uso de tecnoloxías DRM vulnera dereitos como...

• O dereito de acceso libre á cultura.
• Dereito á privacidade: ao gardar información sobre que, como e cando accedemos aos contidos (libro, música, película, etc.).
• Dereito a facer unha copia privada.
• Dereito a crear obras derivadas: traducións ou adaptacións para persoas con discapacidade.
• O dereito a gozar de excepcións aos dereitos de autor, por exemplo, no ámbito educativo.
• O dereito a ter obras de dominio público, xa que esta tecnoloxía non inclúe datas de caducidade.

As proteccións establecidas polo sistema DRM son facilmente eludidas. Existen varios programas en Internet que facilitan a descodificación de contido dixital sen necesidade de ter a clave de cifrado e gardalo no teu ordenador sen DRM.

1.6. REA e licenciamento

Os REA son recursos educativos que incorporan unha licencia que facilita a súa reutilización e adaptación, sen necesidade de solicitar autorización previa ao titular dos dereitos de autor.
A diferencia clave entre os REA e calquer outro tipo de recurso educativo é a súa licencia. ​​

O máis habitual é que estes Recursos Educativos Abertos estean distribuídos baixo unha licencia Creative Commons. Non obstante os recursos con licencias que NON permiten a obra derivada (ND) son non considerados como REA. Na seguinte imaxe pode verse claramente. Debemos lembrar que os REA deben permitir a súa adaptación.

Atribucións das imaxes empregadas:
A imaxe dos seis tipos de Licencias Creative Commons é unha obra derivada de Keynote Slides (Novembro de 2014), de Cable Green, baixo licencia CC BY 4.0

1.7. Licenciar unha obra

Á hora de licenciar debemos elixir un dos tipos de licencia CC vistos. É importante que indiquemos ou estea claro, sempre dalgún xeito os seguintes parámetros mínimos:

• título da creación
• autor
• tipo de licencia e ligazón de acceso

Tamén sería bo ligar á ÚRL do autor e á URL da creación se for posible.

Nas seguintes ligazóns dispoñemos dos resumos dos distintos tipos de licenzas CC na versión 4.0 en galego ademais tamén da licencia de dominio público:

• https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.gl (CC-BY)
• https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.gl (CC-BY-SA)
• https://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.gl (CC-BY-ND)
• https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/deed.gl (CC-BY-NC)
• https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.gl (CC-BY-NC-SA)
• https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/deed.gl (CC-BY-NC-ND)
• https://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0/deed.gl (CC0)

Dispoñemos dun asistente para poder xerar un tipo de licenciamento acorde ás nosas necesidades: https://creativecommons.org/share-your-work/

É evidente que vai a depender do soporte o modo de definir o licenciamento: páxina web, documento fóra de liña, vídeo, presentación, imaxe, ... Co anterior asistente poderemos crear unha licencia axeitada.

A continuación podemos ver algúns exemplos:

Ao subir a nosa creación a algún repositorio da Internet (wikimedia, youtube, vimeo, slideshare, ...) poderemos elixir tamén o tipo de licenciamento outorgado. Nas imaxes NON se aconsella crear marcas de auga ou similares que impidan facer un axeitado emprega das devanditas.

Para os vídeos e arquivos de son tamén podemos editar os seus metadatos.

Webs de axuda:

• Wiki Creative Commons: Marcando a túa obra cunha licencia

1.8. Atribuír unha obra

Os recursos cuxo licenciamento sexan de dominio público NON é preciso atribuílos (recoñecer a súa autoría). Tamén existen outras licenzas como as de pixabay ou pexels que admiten o emprego dos seus recursos sen necesidade de atribución.

No caso de Creative Commons é sempre preciso establecer o recoñecemento da súa autoría, indicar a orixe e autor da obra e ligar coa licenza (anterior e nova) en concreto. Na versión 4.0 de CC non é obrigado incluír o título pero si recomendable.

Exemplos de atribucións

	Dead Vlei Tree central.jpg by Daniel Kraft licenciado baixo CC BY-SA 3.0
	Esta obra,, "Natureza morta", é unha obra derivada de "Dead Vlei Tree central.jpg by Daniel Kraft, utilizada baixo CC BY-SA 3.0. "Natureza morta" by Julio Mosquera González está licenciada baixo CC BY-SA 4.0

Webs de axuda:

• Wiki Creative Commons: Mellores prácticas para atribución
• Compatibilidade de licenzas

2. A protección de datos na docencia

Qué é a protección de datos?

A Protección de Datos de Carácter Persoal é un dereito fundamental que teñen todas as persoas físicas para garantir a súa vida privada e supón o control e poder de disposición da información relativa á súa esfera tanto pública como privada. Garántese polo artigo 18.4 da Constitución Española.

O dereito á protección de datos persoais e a nosa privacidade permítenos saber quen trata os nosos datos persoais, cómo e para qué.

Un dato de carácter persoal é toda información que se refira a unha persoa física identificada o identificable, é dicir, un apelido, un nome, unha fotografía, un dni, ...

A lexislación, do que trata en resumo, é de garantirlle a todo cidadán que pode protexer a súa intimidade e privacidade fronte a posibles vulneracións, así como a ser o dono dos datos cedidos a empresas ou terceiros.

A normativa indica que debemos dar un consentemento expreso, para que un terceiro poida tratar os nosos datos persoais. Este consentemento pode tomarse como válido se temos 14 anos ou máis. En caso contrario son os responsables da patria potestade do menor os que deben expresar este consentemento.

Para o tratamento dos datos persoais do alumnado nos centros educativos, enténdese que este consentemento está xustificado polo exercicio da docencia en base á matrícula efectuada no centro ou administración educativa (de todos modos deberíase informar destes aspectos no propio impreso ou formulario de matrícula).

Normativa de aplicación

A continuación expóñense un par de referencias normativas. Existe, non obstante, bastante xurisprudencia ao respecto, xa que se tratan de normas bastante recentes, están vinculadas co cambiante mundo das TIC e a súa problemática e casuística vai en aumento. Tamén temos máis normativa e xurisprudencia no tocante ao dereito á intimidade, o honor, ...

• Lei Orgánica 3/2018, de 5 de dicembro, de Protección de Datos Persoais e garantía dos dereitos dixitais (LOPDGDD)
• Lei de protección xurídica do menor do ano 1996 con modificacións efectuadas no ano 2015

Recursos

• Portal tudecideseninternet.es: páxina específica da AEPD sobre tratamento de datos de menores.
• Guía para centros educativos da AEPD
• Canal jóven no portal tudecideseninternet. É un portal ao que acudir no caso de termos dúbidas sobre algún aspecto específico sobre o tratamento de datos de menores.
• Portal da AEPD

2.1. Xeneralidades da lei

Como exemplos de datos de carácter persoal temos:

• O nome e apelidos dun alumno/a ou dos titores
• O domicilio do alumno/a ou dos titores
• O correo electrónico do alumno/a ou dos titores
• O dni do alumno/a ou dos titores
• O número/s de teléfono do alumno/a ou dos titores
• A matrícula do coche/moto dun alumno/a ou dos titores
• Unha fotografía dun alumno/a
• Un vídeo no que sae un alumno/a
• Un arquivo de son cuxa dicción é a dun alumno/a

Por outra banda, ao falar de datos persoais debemos ter presente que non toda a información persoal vai a ter o mesmo nivel de protección, pois non toda a información é igual de relevante (polo prexuizo que a súa mala utilización poida chegar a causar). Debido a isto, a normativa de protección de datos, tanto nacional como comunitaria, distingue diferentes categorías de datos persoais e fai referencia ás “categorías especiais de datos”, tamén coñecidos como “datos especialmente protexidos” ou “datos sensibles” (arts. 9 RGPD e 9 LOPDGDD).

Os datos especialmente protexidos son:

• os referentes a ideologías persoais ou políticas
• os referentes á relixión ou creenzas
• os referentes á afiliación sindical
• os referentes á orixe racial ou étnica
• os referentes á saúde (datos médicos, antecedentes, ...)
• os referentes á vida sexual

A lei contempla que para tratar estes datos de carácter persoal debemos obter o consentimento expreso por parte da persoa afectada, indicando a finalidade e causa que o xustifiquen. Como xa expuxéramos no apartado anterior, no día a día do exercicio docente manipulamos moitos datos de carácter persoal coa finalidade última de impartir docencia de forma axeitada.

As usuarias e usuarios que efectúen o seu consentimento, en calquera momento poden efectuar as seguintes accións asociadas cos seus datos persoais cedidos:

• dereito de acceso
• dereito de rectificación, supresión ou oposición
• limitación no tratamento
• portabilidade
• impugnación de valores
• indemnización

Delegado de Protección de Datos (DPO)

A lei tamén marca que debe existir un delegado de protección de datos (DPO en inglés, Data Protection Officer) en cada centro educativo. É a persoa encargada de informar e asesorar ao noso centro educativo sobre as nosas obrigas legais en materia de protección de datos. Tamén se encarga de cooperar cos organismos de control (AEPD) actuando como punto de contacto. Este delegado pode ser persoal externo ao centro sendo recomendable que teña coñecementos amplos sobre a Normativa de protección de datos.

No caso dos centros educativos públicos o DPO asignado é o secretario xeral técnico da Consellería. Podemos consultar máis información na seguinte ligazón.

Os menores na lei

Ademais de existir varias leis que protexen especificamente a figura do menor, cabe destacar que a última revisión da normativa estatal de protección de datos fai referencia explícita á protección de datos dos menores, polo que se entende que é un colectivo especialmente vulnerable neste eido.

Como exemplos podemos nomear:

• Artigo 7. Consentimento dos menores de idade.
• Artigo 84. Protección dos menores en Internet.
• Artigo 92. Protección de datos dos menores en Internet.

2.2. Guía de boas prácticas na aplicación da protección de datos

A Axencia Española de Protección de Datos (AEPD) publicou unha interesante Guía sectorial para centros educativos que tamén se pode consultar e descargar dende o portal temático Tu Decides en Internet, tamén pertencente á AEPD.

Esta guía é un resumo da Lei de Protección de Datos orientada á labor docente.

O libro é moi aproveitable en todos os ámbitos e moi sinxelo de ver. Non obstante hai dous aspectos que nos poden interesar en maior medida:

• O decálogo para o emprego correcto de datos de carácter persoal
• Tratamento de datos de carácter persoal polo centro educativo

Preguntas frecuentes

Tamén temos ao noso dispor unha sección do portal Tu Decides en Internet que trata sobre pregutnas frecuentes no ámbito dos menores.

Por último, aínda que xa visto ao inicio da sección, dispomos tamén a través do portal Tu Decides en Internet unha canle xove na que informar, denunciar ou asesorarse na temática da publicación de contidos de menores na rede.

2.3. Erros de vulto vencellados coa protección de datos

No exercicio da nosa actividade docente, se aplicamos unhas pautas de responsabilidade básicas, asociadas moitas delas ao sentido común, non deberiamos atoparmos con problemas asociados á protección de datos. Tamén en caso de termos un equivoco, ou mesmo unha mala praxe na maioría dos casos só se esixe a retirada da publicación que fagamos (se publicamos na rede algo que non deberíamos).

Expóñense aquí algunhas reflexións asociadas ao cumprimento da normativa:

• Deber de segredo ou confidencialidade. No centro educativo debemos dispoñer e debatir cos distintos equipos docentes, con toda a información da que dispoñamos polo ben educativo do noso alumnado. Pero non debemos sacar do círculo profesional información relativa ao comportamento docente dos nosos alumnos e alumnas, e moito menos no caso de datos sensibles.
• Non publicar imaxes, vídeos, diccións de alumnos/as, nas redes, en cartelería, en publicacións escolares, ... sen contar cunha autorización/consentemento expreso. No caso de que haxa certos alumnos ou alumnas (ou titores) que non prestasen consentimento deberanse aplicar as políticas adecuadas para que non se sintan discriminados nas diversas captacións de imaxes, participación, ...
• Non comunicar datos de carácter persoal dun alumno/a a outros alumnos/as. Isto coñécese como cesión a terceiros e tamén debemos contar co expreso consentimento das persoas interesadas.
• As captacións que fagamos e logo publiquemos deben amosar o contexto da actuación, tratando de NON darlle protagonismo a un alumno/menor en particular.
• Os titores (nais, pais, ...) poden gravar as diversas actuacións que se levan a cabo no colexio (entroido, fin de curso, nadal, ...), pero non poden divulgalas fóra do seu ámbito doméstico a non ser que teñan o permiso expreso de cada unha das persoas que sae na captación (Ver máis)
• Ao enviar o mesmo email a varios destinatarios empregar o campo BCC para que os destinatarios NON vexan os emails dos demais.
• Non debemos deixar o noso ordenador sen bloquear estando nós ausentes.
• Debemos empregar, sempre que sexa posible, ferramentas corporativas para efectuar a nosa labor docente, tratando de fuxir de aplicacións de interación alleas (whatsapp, telegram, edmodo, ...)
• Hai certos aspectos que permiten "vulnerar a lei" cando exista unha lei de rango superior que dictamine que certa acción non sexa sancionable. No caso da docencia as normativas asociadas á patria potestade teñen un rango superior. Por exemplo: un alumno ou alumna de 16 anos non pode negarse a que lle deamos as súas cualificacións aos seus pais.

3. Conclusións

Debemos concluír este módulo indicando a modo resumo algúns aspectos salientables:

• Existe normativa ou artiluxios técnicos ao respecto dos dereitos da utilización de recursos electrónicos, tanto para cedelos como para empregalos
• Debemos empregar sempre que sexa posible REAS, ou ben recoñecer o emprego de recursos electrónicos nos nosos traballos
• Existe normativa asociada á protección de datos persoais, que son de aplicación máis sensible ao colectivo de menores.