Rosalía

Cantares Gallegos

Cantares gallegos

 1863 é o ano da publicación de Cantares gallegos, obra singular na nosa historia literaria por varios motivos:

 - Primeiro libro impreso escrito integramente en galego.

 - Supera en cantidade e calidade os intentos dos Precursores.

 - A pesar de ser o primeiro, o libro convértese nunha das obras de maior calidade da nosa literatura.

 - A súa autora é a única escritora galega do S. XIX.

 - Abandona a literatura romántica dos Precursores elaborando unha obra de tipo realista.

 Intencións:

 “... facerlle máis palpable a España a inxusticia que ela á súa vez conosco comete. Foi este o móvil principal que me impeleu a pubricar este libro...”

 Así de clara se mostra Rosalía no “Prólogo” de Cantares gallegos. Pero ao longo do mesmo expón de forma máis concreta os motivos que a impulsaron á publicación do libro:

 - Cantar as belezas da terra.

 - Dar a coñecer costumes e tradicións galegas.

 - Desvanecer os prexuízos que en España existen sobre Galicia.

 - Dignificar o idioma e demostrar que o galego é unha lingua apta para a creación literaria.

 

 

 Temas 

 Cantares gallegos preséntasenos como un libro de temas diversos ao servicio da dignificación patriótica que Rosalía pretende. En “Adiós, ríos; adiós, fontes”, vimos como o tema reivindicativo se presentaba diluído entre aspectos de tipo sentimental e folclórico. Algo semellante sucede no conxunto do libro e ao lado de poemas costumistas como “Nosa Señora da Barca”, dedicado ao santuario e romaría do mesmo nome en Muxía, inclúense claros alegatos patrióticos como “A Gaita gallega”.

 Ainda que a adscripción dun poema a un tema determinado non pode ser ríxida, porque con frecuencia nunha mesma composición aparecerán aspectos temáticos diversos, podemos agrupalos da seguinte forma:

 1.- Poemas amorosos (“Cantan os galos pra o día”, “Quíxente tanto, meniña”, “¿Que ten o mozo?”). O amor exprésase sempre en contacto cunha natureza apacible e delicada, marco propio tanto para un amor feliz como para un amor que, ainda fracasando, nunca atinxe características tráxicas.

 2.- Poemas costumistas. Neles Rosalía realiza unha exaltación de costumes, festas, tradicións e personaxes populares cunha clara intención de demostrar que estas manifestacións culturais teñen a súa dignidade e a súa función dentro da colectividade que as creou e que as usa para a súa diversión. (“Un repoludo gaiteiro”, “Nosa Señora da Barca” ...) Os temas costumistas, sen embargo, poden ter en Rosalía unha inversión de tipo irónico como sucede en “San Antonio bendito”. O poema parte da copla popular:

San Antonio bendito,

dádeme un home,

anque me mate,

anque me esfole.

 A pretendida debilidade feminina que levaría á muller a querer un home a calquer precio convértese ao final nunha ironía na que o que predomina é unha visión pragmática da existencia.

 3.- Poemas intimistas (“Campanas de Bastabales”, “Como chove miudiño”...). Se ben na maioría dos poemas do libro, o suxeito lírico é “a meniña gaiteira” ou algún outro personaxe do seu entorno, hai algúns nos que ese suxeito lírico é a propia autora. Son poemas menos alegres e máis nostálxicos nos que comeza a perfilarse a Rosalía intimista que encontraremos en moitas páxinas de Follas novas.

 4.-Poemas sociais e patrióticos. Neste grupo podemos incluír:

 - Poemas escritos desde o eu lírico da propia Rosalía :”A gaita gallega”, resposta a un poema de igual título do poeta español Ruíz de Aguilera no que se preguntaba se a gaita galega chora ou canta cando toca.

 - Poemas postos en boca de outras persoas, como “Castellanos de Castilla”. Partindo como sempre dunha copla popular

Castellanos de Castilla,

tratade ben aos gallegos,

cando van, van como rosas;

cando vén, vén como negros.

unha muller, desde o abandono, a dor e a impotencia pola morte do seu home, realiza un durísimo alegato contra a emigración e a explotación de Galicia. Esta crítica adopta o mesmo punto de vista popular que creou a copla que encabeza o poema.

Estrutura

 Estructura

 Cantares gallegos é unha obra de estructura cerrada. Abre o libro un poema no que se realiza unha invitación a unha rapaza para que “cante”:

Has de cantar,

que che hei de dar zonchos,

has de cantar,

que che hei de dar moitos...

 A rapaza acepta a invitación e comeza o canto que xa desde o principio se converte nunha clara exaltación da paisaxe, costumes, lingua... de Galicia, sen restrinxirse a ningún grupo social, nin por idade nin por posición económica:

Buscaime, rapazas, velliñas, mociños. Buscaime antre os robres. Buscaime antre os millos,

nas portas dos ricos, nas portas dos pobres, que aquestes cantares a todos responden.

 Fecha o libro un poema no que a “meniña gaiteira” se despide citando dous elementos (o canto e o pranto) fundamentais no libro así como a súa intención patriótica:

Esto e inda máis, eu quixera desir con lengua grasiosa; mais donde a grasia me falta o sentimento me sobra, anque este tampouco abasta para espricar certas cousas,

que a veces por fora un canta mentras que por dentro chora. Non me espriquei cal quixera poi son de epricansa pouca; si grasia en cantar non teño o amor da patria me afoga.

 Entre ambos poemas inclúense outras trinta e catro composicións de temática variada nas que se glosa unha copla popular que é a que, dalgunha forma, provoca o tema da composición.

Temas

Temas

Cantares gallegos preséntasenos como un libro de temas diversos ao servicio da dignificación patriótica que Rosalía pretende. En “Adiós, ríos; adiós, fontes”, vimos como o tema reivindicativo se presentaba diluído entre aspectos de tipo sentimental e folclórico. Algo semellante sucede no conxunto do libro e ao lado de poemas costumistas como “Nosa Señora da Barca”, dedicado ao santuario e romaría do mesmo nome en Muxía, inclúense claros alegatos patrióticos como “A Gaita gallega”.

Ainda que a adscripción dun poema a un tema determinado non pode ser ríxida, porque con frecuencia nunha mesma composición aparecerán aspectos temáticos diversos, podemos agrupalos da seguinte forma:

1.- Poemas amorosos (“Cantan os galos pra o día”, “Quíxente tanto, meniña”, “¿Que ten o mozo?”). O amor exprésase sempre en contacto cunha natureza apacible e delicada, marco propio tanto para un amor feliz como para un amor que, ainda fracasando, nunca atinxe características tráxicas.

2.- Poemas costumistas. Neles Rosalía realiza unha exaltación de costumes, festas, tradicións e personaxes populares cunha clara intención de demostrar que estas manifestacións culturais teñen a súa dignidade e a súa función dentro da colectividade que as creou e que as usa para a súa diversión. (“Un repoludo gaiteiro”, “Nosa Señora da Barca” ...) Os temas costumistas, sen embargo, poden ter en Rosalía unha inversión de tipo irónico como sucede en “San Antonio bendito”. O poema parte da copla popular:

San Antonio bendito,

dádeme un home,

anque me mate,

anque me esfole.

A pretendida debilidade feminina que levaría á muller a querer un home a calquer precio convértese ao final nunha ironía na que o que predomina é unha visión pragmática da existencia.

3.- Poemas intimistas (“Campanas de Bastabales”, “Como chove miudiño”...). Se ben na maioría dos poemas do libro, o suxeito lírico é “a meniña gaiteira” ou algún outro personaxe do seu entorno, hai algúns nos que ese suxeito lírico é a propia autora. Son poemas menos alegres e máis nostálxicos nos que comeza a perfilarse a Rosalía intimista que encontraremos en moitas páxinas de Follas novas.

4.-Poemas sociais e patrióticos. Neste grupo podemos incluír:

- Poemas escritos desde o eu lírico da propia Rosalía :”A gaita gallega”, resposta a un poema de igual título do poeta español Ruíz de Aguilera no que se preguntaba se a gaita galega chora ou canta cando toca.

- Poemas postos en boca de outras persoas, como “Castellanos de Castilla”. Partindo como sempre dunha copla popular

Castellanos de Castilla,

tratade ben aos gallegos,

cando van, van como rosas;

cando vén, vén como negros.

unha muller, desde o abandono, a dor e a impotencia pola morte do seu home, realiza un durísimo alegato contra a emigración e a explotación de Galicia. Esta crítica adopta o mesmo punto de vista popular que creou a copla que encabeza o poema.

Follas novas

De Cantares gallegos a Follas novas

 Ambos libros, tanto desde o punto de vista temático como do enfoque vital que nos ofrece a súa autora, conteñen diferencias notábeis. No “Prólogo” de Follas novas explícanos que o primeiro libro reflexa a “frescura propia da vida que comenza”. Libro, pois, de esperanza frente a este outro “escrito en medio de tódolos desterros”, “envolto antre as nubes do postreiro outono”, e cuxos versos “espresan as tribulaciós dos que, uns tras outros, e de distintos modos, vin durante largo tempo sofrir ó meu arredore. E ¡sófrese tanto nesta querida terra gallega!”.

 Unha visión moito máis angustiada nos aspectos individuais, e máis pesimista na análise da realidade social vai impregnar o conxunto do libro. Os motivos deste cambio poden ser múltiples:

 - Motivacións persoais: a debilidade física provocada por problemas de saúde, así como o cansazo anímico e o agotamento ante a incomprensión coa que a súa obra foi acollida por diversos sectores do galeguismo.

 - Motivacións sociais: O desencanto e o pesimismo pola falta de solucións aos problemas de Galicia dos gobernos revolucionarios (nos que Rosalía tería depositadas certas esperanzas) tras a caída de Isabel II. De forma moi especial debeuna afectar o incremento da emigración que na década de 1870 atinxiu a grandes cantidades de nenos de 12 anos.

Estrutura e temas

Estrutura e temas.          Escritos no deserto de Castilla, pensados e sentidos nas soidades da natureza e do meu corazón, fillos cativos das horas de enfermedade e de ausencias, refrexan, quisais con demasiada sinceridade, o estado do meu esprito unhas veces; outras, a miña natural disposición ( que non en balde son muller) a sentir como nesta obra encontramos dous bloques temáticos fundamentais:              “... que si non pode senón ca morte despirse o esprito das envolturas da carne, menos pode o poeta prescindir do medio en que vide e da natureza que o rodea, ser alleo a seu tempo e deixar de reproducir, hastra sin pensalo, a eterna e laiada queixa que hoxe eisalan tódolos labios. Por eso iñoro o que haxa no meu libro dos propios pesares ou dos alleos, anque ben podo telos todos por meus...”     Forzoso, mais supremo sacrificio.A miseria está negra en torno deles,¡ai!. ¡I adiante está o abismo...!   e que coas súas leis provocan a miseria de todo un pobo. Nalgúns poemas a resignación asúmese como única saída (“¿Por que?”), pero noutros mesmo chega a xustificarse a vinganza como saída individual (“A xustiza pola man”). (Curiosamente este poema figura en “¡Do íntimo!”)

 Mais non é só o tema da emigración o único que aparece en Follas novas. Aparece outro moi importante que é a hipocresía social, representada polos “grandes da terra”(“Tembra un neno no húmido pórtico”) e pola Igrexa. Neste aspecto é de salientar a crítica ao negocio dos enterros (“De balde...”), ou á función social do matrimonio e o seu carácter opresivo para a muller (“Decides que o matrimonio”).