UNIDADE 1: LINGUAXE MUSICAL

Existen numerosas formas de comunicarse, falando, con acenos, con sons,... Se, por exemplo, escoitades a sirena dunha ambulancia ou a alguén poñendo un dedo diante dos beizos sabedes o que significa. Todas as linguaxes teñen uns códigos e igual pasa coa linguaxe musical. Usamos símbolos, palabras e números para representar a música.

Os sons teñen diferentes calidades esenciais: a altura, a intensidade e a duración que se poden representar con signos. Outra calidade é o timbre que fai referencia á procedencia do son, é dicir, a quen emitiu ese son. O son é unha vibración que se transmite por un medio (aire, auga,...)

Fonte da imaxe: wikipedia

A ALTURA

Os sons poden ser máis agudos ou máis graves. Cantas máis veces “vibre” o emisor máis agudo será o son. Olla o que pasa coas cordas dunha guitarra:

Representamos a altura usando o pentagrama, as claves e as notas musicais. O pentagrama son cinco liñas nas que se sitúan as figuras musicais. En principio as liñas non teñen un nome predeterminado, para iso é preciso usar as distintas claves: Sol, Fa en 3ª e Fa en 4ª, Dó en 1ª, Dó en 2ª, Dó en 3ª e Dó en 4ª. Dependendo de que clave situemos cada liña e cada espazo terá o nome dunha das sete notas musicais. Mirade o exemplo:

Cando situamos a clave de Sol (que é a que usamos no cole) a 2ª liña chámase Sol e partindo desta podemos coñecer todas as demais.

Se colocásemos clave de Dó en 3ª, como o seu nome nos indica, a terceira liña sería Dó e a partir dela establécense as demais.

Cando as notas son tan agudas ou graves que saen do pentagrama, usamos anacos de liña que chamamos liñas adicionais:

A DURACIÓN

Outra calidade do son que podemos representar é a duración. Para iso empregamos en primeiro lugar as figuras. Cada figura ten un silencio co mesmo valor e que, neste caso, representa a duración do silencio. No seguinte cadro podedes ver as equivalencias entre as figuras máis usadas e os seus silencios:

Relacionada coa duración está a velocidade. Se incrementamos a velocidade dunha melodía as duracións serán máis breves. Fixádevos no seguinte exemplo.

Para indicar a velocidade podemos empregar unhas palabras italianas. De máis lento a máis rápido temos:

• Lento............ Moi a modo

• Adagio.......... A modo

• Andante........ Tranquilo

• Allegro.......... Alegre

• Presto........... Rápido

• Prestíssimo.... Moi rápido

(Existen algunhas máis)

A velocidade pode variar pouco a pouco, para o que usamos as palabras accelerando (cada vez máis rápido) e rallentando ou ritardando (cada vez máis lento)

Outra forma de expresar é cunha indicación para o metrónomo. Consiste nunha figura e un número ou un rango numérico que nos indica cantas desas figuras entrarían nun minuto.

No segundo caso nun minuto entrarían 60 negras, ou, o que é o mesmo, cada negra duraría un segundo. Para marcar o ritmo podemos usar un metrónomo. Hoxe en día xa existen aplicacións móbilesque realizan esa función.

A INTENSIDADE

De sobra é sabido que existen sons fortes e sons suaves. En música, unha vez máis, empregamos termos italianos para indicar a forza do son. A continuación tedes unha listaxe con estas palabras e o seu significado;

(modificado da Wikipedia):

Ao igual que pasa na velocidade, na intensidade os cambios poden ser graduais. Para isto usamos as palabras crescendo ou aumentando e diminuendo. Tamén se poden empregar uns símbolos chamado reguladores que son similares aos signos de maior e menor que.

Fonte da imaxe: Wikipedia

CLASIFICACIÓN DAS FAMILIAS INSTRUMENTAIS SEGUNDO HORNBOSTEL-SACHS

A chegada de novos instrumentos implicou que a clasificación tradicional en vento, corda e percusión quedara obsoleta. Había instrumentos que non tiñan cabida en ningunha das tres. Isto foi subsanado na clasificación de Hornbostel e Sachs. Dividiron os instrumentos en catro grupos principais: aerófonos, cordófonos, idiófonos e membranófonos. No grego, phonos significa son, polo tanto instrumentos que producen o son con aire, cunha ou varias cordas, co seu propio corpo (idio=propio) e cunha membrana respectivamente. Posteriormente engadiron os electrófonos, isto é, os que emiten son grazas á electricidade.

En cursos anteriores traballamos as catro primeiras familias polo que nesta ocasión centrarémonos nos electrófonos. Entran nesta categoría todos aqueles instrumentos que precisan de electricidade para producir o seu son. É habitual que estes instrumentos permitan modificar o seu son con sistemas externos ou que inclúe o propio instrumento.

Similar a isto son outros instrumentos que podemos incluír aquí, os sintetizadores. Normalmente estes aparellos posúen un teclado -non sempre- e permiten modificar o son axustando diversos parámetros de xeito que poden imitar a outros instrumentos ou crear timbres novos. Na aula de música temos un órgano eléctrico ou teclado electrónico que funciona de xeito similar coa excepción de que non podemos crear novos sons, só os que trae incorporados.

Hai uns anos, na Universidade Pompeu Fabra de Barcelona crearon un sintetizador máis moderno, chamado Reactable. Como é un pouco complicado de explicar o seu funcionamento, mellor vémolo en acción:

Algúns deles son unha versión electrónica de instrumentos xa existentes como a guitarra eléctrica, a gaita midi, o violín eléctrico,... Outros son de nova creación como poden ser o Theremin (1919), o Órgano Hammond (1935) ou as ondas Martenot (1928).

Vexamos a continuación o exemplo de dous instrumentos eléctricos:

A tecnoloxía MIDI (Musical Instrument Digital Interface)

É unha tecnoloxía que permite conectar instrumentos entre si ou con computadoras. Por exemplo, sería posible conectar un ordenador a un órgano eléctrico é, usando un programa midi, facer que a música que escribimos no ordenador sexa interpretada polo instrumento.

Nos portátiles tedes o programa Musescore que permite escribir e escoitar música usando a linguaxe musical.

Todos estes avances permitiron aos compositores incluír estes novos instrumentos nalgunhas das súas composicións e, polo tanto, dotalas dun carácter innovador. Porén existen formas de anovar empregando instrumentos tradicionais...

... tocando unha guitarra como cordófono... e como idiófono!

...ou inventando novos instrumentos con materiais que a priori parecen pouco musicais como poderían ser uns balóns. Fixádevos o que inventaron Les luthiers:

Imaxes tomadas de Wikipedia e Wikicommons.

1. Pequenas agrupacións:

    

   • Dúo: Intervención de dúas voces nunha mesma obra musical. As voces poden ser iguais ou distintas.

   
   

   
   

    

   
   

   • Trío: Composto por tres voces. Tamén poden ser iguais ou distintas.
   • Cuarteto: Formado por catro voces, iguais ou diferentes. A formación máis frecuente é o denominado "cuarteto mixto", composto polas voces extremas de muller e de home: soprano, contralto, tenor e baixo.

   
   

   
   

   1. Octeto: É un cuarteto mixto dobre. Está composto por oito voces: dúas sopranos, dúas contraltos, dous tenores e dous baixos.

2. Coros: Chamamos coro á agrupación de numerosas voces. Segundo o tipo de voces que interveñan os coros poden ser:

   1. Coro mixto a catro voces: composto por sopranos, contraltos, tenores e baixos.
      
      
      
      

      
      Coro mixto a seis voces: composto por todas as voces de muller e de home, sopranos mezzosopranos, contraltos, tenores, barítonos e baixos.
      

      Coro de voces iguais: pode estar composto por voces masculinas, voces femininas ou voces infantís. O coro de voces brancas coñécese como escolanía.
    

A textura musical designa a forma de relacionarse as diversas voces que interveñen nunha peza musical (entendendo como voces diversas liñas melódicas simultáneas, sexan vocais ou instrumentais). As principais texturas musicais son:

• Monodia: unha soa liña melódica, sen acompañamento algún. Todas as voces e instrumentos cantan ou tocan exactamente a mesma melodía, ao unísono ou en octavas. Exemplo: Tres pezas para clarinete (I. Stravinsky).

• Heterofonía: soan simultaneamente diversas variantes ornamentais dunha mesma liña melódica. É habitual na música folclórica.

• Homofonía: as diversas voces móvense simultneamente cos mesmos valores rítmicos pero con diversas notas, formando acordes sucesivos. Exemplos: motete Taedet animam meam de Tomás Luis de Victoria, Ave verum corpus de Mozart, o la mayor parte de los corales a cuatro voces de Bach. (Arias e coros da Pasión según San Mateo, bwv 244 (1) de J. S. Bach)

• Polifonía: soan simultaneamente varias voces independentes, de importancia similar e ritmos diversos. Se as voces se imitan unhas a outras (isto é, cantan ou tocan melodías similares pero con retraso unhas respecto a outras) falaremos de polifonía imitativa. Un caso estricto de polifonía imitativa é o canon. Exemplo.: motete Versa est in luctum, de Alonso Lobo ou Canon de Pachelbel.

• Melodía acompañada: unha líña melódica principal é acompañada por voces e/ou instrumentos que executan melodías ou acordes de importancia menor. Son exemplo desta textura case todas as cancións populares (rock, pop...) ou o repertorio flamenco.

A continuación relatamos unhas características moi xerais dos 5 últimos grandes períodos da música culta:

Barroco (aproximadamente desde 1600 ata 1750)